Μένουμε Ευρώπη! Πόλεις στην Ελλάδα, 22/6/2015 19:30

Posted by AGeor on Παρασκευή, 19 Ιουνίου 2015

#ΣυμφωνίαΤώρα #‎GRinEuro‬ #symfonia

Ποιος Φοβάται το Μνημόνιο; (Εφαρμογή)

Εφαρμογή διερεύνησης συμφωνίας με τις προβλέψεις του Μνημονίου 2, από την ιστοσελίδα «Μνημόνιο 2».

Παρότι έχουμε (υποτίθεται) περάσει το στάδιο της (αντι)μνημονιακής ρητορικής, θεωρώ ότι πολλοί θα εκπλαγούν από τα αποτελέσματα του τεστ, αν το κάνουν.

 #ΣυμφωνίαΤώρα #‎GRinEuro‬

Μένουμε Ευρώπη! Σύνταγμα, 18/6/2015 19:30

Πόσες ευκαιρίες μας μένουν να απαιτήσουμε την παραμονή μας στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη; #ΣυμφωνίαΤώρα #GRinEuro
Posted by AGeor on Δευτέρα, 15 Ιουνίου 2015

#ΣυμφωνίαΤώρα #‎GRinEuro‬ #symfonia

Ηλεκτρονική Ταυτοποίηση εναντίον Γραφειοκρατίας

Είναι γεγονός! Η Εθνική Πύλη Δημόσιας Διοίκησης Ermis παρέχει υπηρεσίες ηλεκτρονικής ταυτοποίησης, κρυπτογράφησης και χρονοσήμανσης, με μία online αίτηση και μία επίσκεψη στο ΚΕΠ της επιλογής μας. Ειδικά η υπηρεσία χρονοσήμανσης διατίθεται χωρίς απαίτηση εγγραφής.

Την εποχή της Κοινωνίας της Πληροφορίας η γραφειοκρατία, αντί να περιορίζεται, απλώς μηχανογραφείται. Έστω κι έτσι, η δυνατότητα να στέλνουμε/λαμβάνουμε κρυπτογραφημένα έγγραφα (η κρυπτογράφηση ενός εγγράφου γίνεται με το δημόσιο κλειδί του παραλήπτη, όχι του αποστολέα), να υπογράφουμε (η υπογραφή γίνεται με το ιδιωτικό κλειδί του υπογράφοντος) και να χρονοσφραγίζουμε ψηφιακά έγγραφα ηλεκτρονικά (ή οποιοσδήποτε συνδυασμός τους) υπόσχεται να μας γλυτώσει από επισκέψεις σε δημόσιες υπηρεσίες, ΚΕΠ και συμβεβλημένους φορείς του ευρύτερου δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Επίσης, υπόσχεται να μας διευκολύνει στην ιδιωτική και επαγγελματική μας ζωή, πχ. στην εύκολη και ανέξοδη απόδειξη ότι ένα πνευματικό μας έργο είναι όντως δικό μας. Τέλος, πλήθος εφαρμογές, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες (πχ. βασισμένες στις Ψηφοφορίες «Ζευς», όπως η e-ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ), δημοσκοπήσεις κτλ. μπορούν να φτάσουν ένα νέο επίπεδο ευκολίας για τους συμμετέχοντες και αξιοπιστίας για τους οργανωτές.

 Η διαδικασία λήψης των απαιτούμενων ψηφιακών πιστοποιητικών που μας επιτρέπουν όλα τα παραπάνω είναι η αναμενόμενη: Έχοντας εγγραφεί στην Πύλη Ermis, μεταβαίνουμε στη σελίδα «Πίνακας ελέγχου χρήστη > Διαχείριση προσωπικών ψηφιακών πιστοποιητικών» (η Πύλη ζητά την είσοδό μας στο σύστημα, αν δεν έχει προηγηθεί). Εκεί αποφασίζουμε αν θέλουμε ή όχι την προσθήκη της ηλεκτρονικής μας διεύθυνσης στα ψηφιακά πιστοποιητικά μας (αν όχι, δεν θα μπορούμε να κρυπτογραφούμε και να υπογράφουμε emails) και πατάμε το κουμπί «Υποβολή».

Κατόπιν, συμπληρώνουμε ηλεκτρονικά την αίτηση και την τυπώνουμε (ή την τυπώνουμε και τη συμπληρώνουμε με το χέρι) και την πάμε στο ΚΕΠ της επιλογής μας, έχοντας μαζί και την ταυτότητά μας. Λίγες ώρες αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία στο ΚΕΠ, με μια ακόμα επίσκεψη στη «Διαχείριση προσωπικών ψηφιακών πιστοποιητικών» του Εrmis, βλέπουμε ότι τα πιστοποιητικά κρυπτογράφησης και ηλεκτρονικής υπογραφής μας (στην πράξη, το ιδιωτικό και το δημόσιο κλειδί μας) έχουν δημιουργηθεί. Τα κατεβάζουμε, μαζί με τα πιστοποιητικά χρονοσφράγισης και τα ενεργοποιούμε για τους browsers και τους email clients της επιλογής μας, ακολουθώντας τις αρκετά αναλυτικές οδηγίες που διατίθενται στην πύλη Εrmis και στην Αρχή Πιστοποίησης Ελληνικού Δημοσίου του ΥΔΜΗΔ.

Οι δήμοι θα είναι υποχρεωμένοι να δέχονται την ψηφιακή υπογραφή από το 2016, ενώ δεν είναι σαφές πότε θα ισχύσει για τις τράπεζες και άλλα νομικά πρόσωπα. Προσωπικά, δεν βλέπω γιατί δεν θα προσχωρούσαν όλοι εθελοντικά σε ένα μέσο που θα αποσυμφόριζε τις κάθε είδους ουρές και θα καταργούσε την ανάγκη προσωπικής παρουσίας για ψύλλου πήδημα.

Επί του παρόντος, οι πιστοποιημένοι χρήστες του ermis μπορούν να λάβουν λίγες μόνο υπηρεσίες και πιστοποιητικά (πχ. Πιστοποιητικό Γεννήσεως). Το καλό με τα πιστοποιητικά είναι ότι μπορούν να αποθηκευτούν στην ηλεκτρονική θυρίδα του χρήστη για μελλοντική χρήση, είτε με αποστολή, είτε με εξουσιοδότηση των (λίγων ακόμα) συνεργαζόμενων φορέων να το προσπελάσουν από εκεί. Στις 10/6/2015 ανακοινώθηκε από υπουργικά χείλη ότι, στα 9 πιστοποιητικά που παρέχει στους πιστοποιημένους χρήστες της η πύλη ermis, προστίθενται σύντομα άλλα 40 και έγινε αναφορά στο ηλεκτρονικό ΚΕΠ. Αμήν!

Τα διαγράμματα προέρχονται από τα Wikimedia Commons.
Το παρόν άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «Επί Παντός» με τίτλο «Ηλεκτρονική Ταυτοποίηση εναντίον Γραφειοκρατίας».

Δράσεις για ένα Δίκτυο Πολιτικής Συνεννόησης

Μερικές σκόρπιες σκέψεις, ενόψει της πρώτης δημόσιας εκδήλωσης που οργανώνει το Δίκτυο Πολιτικής Συνεννόησης και της σχετικής συζήτησης διαμόρφωσης της ατζέντας:

1. Το πολιτικό τοπίο είναι γεμάτο ριζοσπαστικές, μεταρρυθμιστικές, συντηρητικές και αντιδραστικές προτάσεις. Τόσες πολλές, που καμία θετική από αυτές δεν αποκτά κρίσιμη μάζα.
2. Ένα Δίκτυο Συνεννόησης είναι καλό να εστιάσει σε αυτό που μπορεί, σε αντιδιαστολή με αυτό που θα ήθελε. Είναι, πχ., βραχυπρόθεσμα ανώφελο να προωθεί θεσμικές αλλαγές, όσο δεν έχει την απαιτούμενη πολιτική δύναμη ή/και ευρεία στήριξη της κοινής γνώμης
3. Αν το ζητούμενο είναι η σύνθεση απόψεων, πιθανές ευρείες πολιτικές θέσεις και εξαγγελίες θα οδηγήσουν τη συζήτηση γύρω από το κόμμα και την τελεία, όπως τόσα χρόνια. Τα σημεία συμφωνίας χρειάζεται να κρατηθούν στο ελάχιστο.
4. Τουλάχιστον σε πρώτη φάση, το Δίκτυο χρειάζεται να παραμείνει άτυπο. Τα μαγαζάκια δεν είναι ελκυστικά.
5. Χρειάζεται αποτέλεσμα που να μένει και να αθροίζεται με άλλα αποτελέσματα. Αυτό γίνεται μόνο με δράσεις.

Σε εφαρμογή των παραπάνω, η στάση και ενδεχόμενες δράσεις του Δικτύου, όπως και κάθε πολιτικής πρωτοβουλίας, θα μπορούσαν να είναι:

1. Πολιτική συνεννόηση βάσει κοινά αποδεκτών κανόνων.
   Το Δίκτυο μπορεί να συμμετέχει και να ενισχύει τον διάλογο που τους σέβεται και να απέχει και αποδοκιμάζει τον «διάλογο» που τους απαξιώνει. Ένα πιθανό τέτοιο σύνολο είναι οι «Κανόνες ήθους του δημοσίου διαλόγου».
2. Λειτουργία και δράσεις υπέρ της ουσιαστικής τήρησης των θεσμών. Κάτι σαν «θα τους ταράξουμε στη νομιμότητα»...
   Καλό παράδειγμα τέτοιας δράσης υπήρξε η προσφυγή της Δράσης στο ΣτΕ για τις αντικειμενικές αξίες των ακινήτων. Πιθανά επόμενα βήματα:
• Τα δάνεια των κομμάτων
• Η χρηματοδότηση των κομμάτων
• «Πόθεν έσχες» για όλους τους αιρετούς και τα στελέχη της κυβέρνησης και της δημόσιας διοίκησης αντί για το τωρινό «πόσα έσχες»
• Εύρεση και εφαρμογή ψηφισμένων αλλά ανενεργών μεταρρυθμίσεων
• Παρατηρητήριο συνέπειας, νομιμότητας, ήθους κτλ. βουλευτών, υπουργών, ΓΓ. κτλ.
3. Αξιοποίηση και ενίσχυση ήδη διατυπωμένων πολιτικών, αλλά όχι κομματικών, προτάσεων που αφορούν τους πολίτες όλου του πολιτικού φάσματος
   Μια τέτοια είναι η υποτιμημένη και παραμελημένη διαπίστωση ότι «Οι φορολογούμενοι έχουμε κι εμείς δικαιώματα».
4. Πολιτική σύγκλιση σε περιορισμένη βάση, πχ. της αυστηρής λειτουργίας των θεσμών, της ταχείας απονομής δικαιοσύνης και της κατάργησης των πελατειακών σχέσεων. Διεύρυνση αυτής της βάσης μόνο με ομοφωνία.

Ο διάλογος είναι χρήσιμος και ο συντονισμός μεταξύ συγγενών πολιτικών χώρων και δυνάμεων επιβεβλημένος. Ωστόσο, χρειάζεται δράση, κάτι που να μένει στο τέλος της ημέρας, πέρα από τις καλές προθέσεις και τις βελτιωμένες προσωπικές σχέσεις.  Για να αναπολούμε στο μέλλον τι καταφέραμε και όχι τι προσπαθήσαμε...

Εκσυγχρονισμός των Δικαιολογητικών ή Κατάργησή τους;

Η κατάργηση της απαίτησης επικύρωσης για τα δικαιολογητικά που κατατίθενται στις διάφορες ιδιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες («Κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής πρωτοτύπων ή επικυρωμένων αντιγράφων εγγράφων») είναι, ασφαλώς, ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση του περιορισμού της γραφειοκρατίας.

Πολλά μπορούμε να πούμε για το μέτρο, θετικά και αρνητικά. Επιταχύνει, π.χ. και ρίχνει το κόστος σε πλήθος συναλλαγών. Στον αντίλογο, ο εκσυγχρονισμός της γραφειοκρατίας πάλι γραφειοκρατία είναι. Και μερικοί καρεκλοκένταυροι, αν δεν δουν εγκύκλιο, ζητάνε επικύρωση ακόμα...

Μαθαίνουμε, τώρα, για το πληροφοριακό σύστημα «Δειγματοληπτικός Έλεγχος Υποβληθέντων Φωτοαντιγράφων (Ν.4250/2014 / Άρθρο 1 / Παρ.2β)» που, ορθώς, θα εξετάζει δειγματοληπτικά 5% των εγγράφων για την εγκυρότητά τους. Δηλαδή τα έγγραφα θα εκδίδονται, θα κατατίθενται και θα ελέγχονται κιόλας, χάρη στο νέο αυτό σύστημα, άγνωστο με ποιο τρόπο (αν, πχ., μπορεί να γίνει η σύγκριση του αντιγράφου με το πρωτότυπο, γιατί δεν παίρνει η υπηρεσία κατευθείαν το πρωτότυπο, με απλή εξουσιοδότηση;). Ας σημειωθεί ότι η επικύρωση (ενίοτε και η φωτοαντιγραφή) συχνά γινόταν έτσι κι αλλιώς από τον παραλήπτη με ελάχιστη χρονική και οικονομική επιβάρυνση του συναλλασσόμενου, αλλά το μέτρο ατόνησε με την οικονομική κρίση, όταν χαρτί και μηχανήματα σε λειτουργία έγιναν είδη πολυτελείας.

Ανταλλάσσεται, λοιπόν, η επικύρωση με την ευκολία μεν της απλής φωτοαντιγραφής, αβεβαιότητα δε της γνησιότητας του αντιγράφου συν λίγη πληροφορική για να κοιμούνται οι αρμόδιοι πιο ήσυχοι το βράδυ. Μάλλον οι εμπνευστές του συστήματος δεν έχουν ακούσει για το Εθνικό Τυπογραφείο, ούτε για τη 'Διαύγεια', ούτε για την αποθήκευση ηλεκτρονικών εγγράφων στο 'σύννεφο', ούτε για τα ηλεκτρονικά κοινωνικά μέσα:

• Το Εθνικό Τυπογραφείο αναρτά πλέον όλα τα ΦΕΚ και τα άλλα επίσημα έγγραφα (που μέχρι πρότινος μόνο τύπωνε) στο Διαδίκτυο με την ηλεκτρονική του υπογραφή 
• Η 'Διαύγεια' είναι ο μηχανισμός ανάρτησης διοικητικών αποφάσεων και λοιπών δημοσίων εγγράφων στο Διαδίκτυο, που προωθεί σημαντικά την υπόθεση της διαφάνειας. Κάθε υπηρεσία, που εκδίδει δικαιολογητικά προς χρήση από άλλη υπηρεσία, διαθέτει ή μπορεί εύκολα να αποκτήσει την απαιτούμενη πρόσβαση σ' αυτόν. 
• Η αποθήκευση ψηφιακών εγγράφων στο 'Σύννεφο', γνωστή και ως "cloud storage", είναι μια υπηρεσία διαδεδομένη σχεδόν όσο και τα πασίγνωστα στικάκια USB (ή memory sticks). Έγγραφα αποθηκεύονται στο Διαδίκτυο, προσβάσιμα απο παντού όπου υπάρχει πρόσβαση σ' αυτό. Πλήθος επιχειρήσεων προσφέρουν αυτή την υπηρεσία με μηδενικό κόστος εκκίνησης. Γνώριμα προϊόντα στο χώρο είναι το Dropbox, το Google Drive, το Microsoft One Drive, το Rackspace Jungle Disk κλπ. 
• Τέλος, όπως κάποια απο τα συστήματα αποθήκευσης στο 'Σύννεφο', τα, επίσης πασίγνωστα, Κοινωνικά Δίκτυα, όπως το Facebook, το Google+ κά., έχουν αντιμετωπίσει ενδελεχώς και επιτυχώς το πρόβλημα ποιος βλέπει ποια ανάρτηση, δηλαδή αυτό των δικαιωμάτων πρόσβασης σε μια ανάρτηση που, αν και όχι δημόσια, χρειάζεται να μοιράζεται, να είναι διαθέσιμη σε έναν ή και περισσότερους δικαιούχους αποδέκτες. 

Ψηφιακό Αποθετήριο Δικαιολογητικών 

Όλα τα επιμέρους τεχνικά θέματα είναι λυμένα προ πολλού! Συνδυάζοντας τις ιδιότητες των παραπάνω συστημάτων, μπορούμε να δημιουργήσουμε το 'Αποθετήριο Δικαιολογητικών' (ΑΔ), όπου κάθε αρμόδιος δημόσιος & ιδιωτικός φορέας και φυσικό πρόσωπο θα αναρτά τα έγγραφα που εκδίδει, ηλεκτρονικά υπογεγραμμένα. Παρακάτω περιγράφεται ενδεικτικά ο μηχανισμός διαχείρισης των εγγράφων από τους εμπλεκόμενα νομικά ή φυσικά πρόσωπα,  τον εκδότη, τον δικαιούχο που αφορά και τους δικαιούχους να λαμβάνουν γνώση:

• Ο Εκδότης του εγγράφου
• Έκδοση και Ανάρτηση κατόπιν αιτήματος Δικαιούχου ή εξουσιοδοτημένου από αυτόν Τρίτου ή αυτεπαγγέλτως (πχ. Εκκαθαριστικό Σημείωμα εφορίας) 
• Ακύρωση εγγράφου μετά την παρέλευση της διάρκειας εγκυρότητάς του 
• Επικαιροποίησή του (υποχρεωτικά σε περίπτωση λήξης ισχύος, εφόσον έχει νόημα, πχ. Φορολογική ενημερότητα) 
• Εξουσιοδότηση τρίτων για Ανάγνωση κατόπιν ρητής εξουσιοδότησης Δικαιούχου κατά την αίτηση έκδοσης 
• Ο Δικαιούχος που αφορά το έγγραφο
• Ανάγνωση (περιλαμβάνει επίσης εκτύπωση και αποστολή με ηλεκτρονικό ή άλλο τρόπο) 
• Εξουσιοδότηση τρίτων για Ανάγνωση 
• Διαγραφή 
• Αίτηση επικαιροποίησης στον αρχικό Εκδότη 
• Οι Δικαιούχοι να λάβουν γνώση του εγγράφου
• Ανάγνωση, μόνο κατόπιν ρητής εξουσιοδότησης των Δικαιούχων 

Το ΑΔ μπορεί να είναι κεντρικό, κατανεμημένο (πχ. για έγγραφα ιδιαίτερης ευαισθησίας ή για φορείς που προτιμούν να διαχειρίζονται το αποθετήριό τους μόνοι τους) ή μεικτό. Στη δεύτερη και στην τρίτη περίπτωση, θα τηρείται κεντρικό Μητρώο ΑΔ, όπου θα φαίνεται ποιος τηρεί το ΑΔ κάθε φορέα, παρόλο που αυτό δεν θα έχει λειτουργική διαφορά για τους χρήστες. Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα εισόδου των Εκδοτών, των Δικαιούχων και των Τρίτων θα είναι το ίδιο για όλα τα ΑΔ, με μέθοδο ανάλογη του open ID ή της εξουσιοδότησης OAuth συστημάτων όπως των Google, Facebook, Twitter κτλ.

Ενημέρωση 11/6/2015: Η Εθνική Πύλη Δημόσιας Διοίκησης Ermis παρέχει στους χρήστες της, εκτός από online πρόσβαση σε κάποια δικαιολογητικά, μια θυρίδα αποθήκευσής τους. Από εκεί, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να τα αποστέλλει όπου χρειάζεται, ή να δίνει εξουσιοδότηση πρόσβασης σε συμβεβλημένους φορείς. Εύγε!

Υλοποίηση Έργων Πληροφορικής του Δημοσίου

Ως προς την υλοποίηση, σημειώνω θετικά ότι το παραπάνω έργο δειγματοληπτικού ελέγχου «αναπτύχθηκε με ίδια μέσα του υπουργείου» («Με application ο έλεγχος των μη επικυρωμένων αντιγράφων»). Γενικεύοντας, επισημαίνω ότι έργα πληροφορικής σαν αυτό (και του ευρύτερου δημόσιου τομέα) είναι ιδανικά για εργαστηριακές, πτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες των φοιτητών των αρμοδίων σχολών των τριτοβάθμιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μας και όχι αντικείμενο διαγωνισμών (εντός ή εκτός εισαγωγικών), διότι τα Α(Τ)ΕΙ:

• Έχουν υψηλή κατάρτιση, διαθέτουν και αναλώνουν ήδη το διανοητικό κεφάλαιο. Όλοι οι φοιτητές παραδίδουν έτσι κι αλλιώς εργασίες υψηλής ποιότητας μεν, αμφιβόλου χρησιμότητας δε 
• Έχουν τις δομές για να τεκμηριώνουν ορθά, να συντηρούν και να εκσυγχρονίζουν το προϊόν τους 
• Χρειάζονται τη διασύνδεση με την αγορά 
• Θα φτιάξουν ένα ενιαίο, λειτουργικό, βιώσιμο σύστημα με εξασφαλισμένη συνέχεια. Όποιος έχει εργαστεί, πχ., με το Taxis, έχει έρθει σε επαφή με το μωσαϊκό που απαρτίζει τα διάφορα υποσυστήματά του και το πόσο διαφορετικά λειτουργεί το καθένα από τα άλλα. Ομοίως με τους ανεπαρκέστατους ιστότοπους των δημοσίων φορέων που έγιναν με χρηματοδοτήσεις της ΕΕ για να απορροφήσουν τα κονδύλια και εγκαταλήφθηκαν όταν τα χρήματα τελείωσαν 
• Θα αξιοποιήσουν την τεχνογνωσία για τη δημιουργία startups και spinoffs με σημαντικά αποτελέσματα στο κύρος και την αποτελεσματικότητά τους 
• Θα κρατήσουν το κόστος ελεγχόμενο και στο ελάχιστο δυνατό

Μέχρι η δημόσια διοίκηση να αποκτήσει την ευφυΐα να συλλέγει τελείως μόνη της (με τις απαιτούμενες εξουσιοδοτήσεις) τα εκάστοτε αναγκαία (ας μην το αναλύσουμε εδώ) δικαιολογητικά, οι πολίτες και οι φορείς της χώρας μπορούν να είναι χρήστες ενός πληροφοριακού συστήματος που θα εξελίσσεται μαζί τους και θα τους απασχολεί όλο και λιγότερο με γραφειοκρατικά θέματα, ενώ θα εγγυάται την καθολική και όχι δειγματοληπτική εγκυρότητα του (ακόμα κι έτσι) γραφειοκρατικού προϊόντος.

Περί Αναθεώρησης του Συντάγματος

Μερικές σκέψεις για την αναθεώρηση του συντάγματος, με αφορμή την συζήτηση που (ξανα)γίνεται και το άρθρο του κ. Γιώργου Τσεμπελή «Η συνταγματική αναθεώρηση ξεκινά από το άρθρο 110»  στο Βήμα της 5/10/2014.

Ναι, έχουμε ένα δυσκίνητο και πολύ λεπτομερειακό σύνταγμα και είναι πολύ ενδιαφέρουσα η μελέτη που τα συνδέει με τη συχνότητα των αναθεωρήσεων. Είναι λύση να πάμε από τη μία άκρη στην άλλη, ενώ γνωρίζουμε πόσο εύκολα γίνονται κινήσεις εν θερμώ, ακόμα και με ενδιάμεση εκλογική αναμέτρηση;
Άλλες είναι οι αλλαγές που θα ήθελα, ή, έστω, θα έβλεπα με καλό μάτι:

• Η διατύπωση των προς αλλαγή των άρθρων να ορίζεται πλήρως από την πρώτη βουλή και η δεύτερη μόνο να εγκρίνει (ή όχι), γνωρίζοντας ο πολίτης τι αναθεώρηση έχει ψηφίσει.
  Πόση νομιμοποίηση έχει η αλλαγή ενός άρθρου που εκκινείται από την πρώτη βουλή αλλά αποφασίζεται αποκλειστικά από τη δεύτερη, ενδεχομένως με απόλυτη, μόνο, πλειοψηφία; Αν, ξεπερνώντας επανειλημμένως το «κλείδωμα», καταλήξαμε σε τόσο ανόητες αναθεωρήσεις, μπορούμε εύκολα να φανταστούμε τα τέρατα που θα προταθούν (και ίσως υλοποιηθούν) αν κάνουμε το σύνταγμα αντικείμενο πειραματισμού της κάθε ευκαιριακής πλειοψηφίας (ανεξαρτήτως ευρύτητας);
• Να αρθεί η δέσμευση της αναθεώρησης του ίδιου άρθρου πριν περάσει η 5ετία και ας επιτρέπεται η αλλαγή άλλων, άσχετων (εδώ χωράει συζήτηση) άρθρων.
  Η σκοπιμότητα του συντάγματος είναι ακριβώς να μην αλλάζει με την ευκολία που αλλάζουν οι νόμοι. Αλλιώς, ας το καταργήσουμε τελείως...
• Αν συζητάμε για ριζικές αλλαγές, ας εκλέξουμε ένα αναθεωρητικό σώμα με μόνο καθήκον και αναγκαίο προσόν των μελών της την επάρκεια και τις ιδέες περί του συντάγματος και έγκριση της πρότασής της από την βουλή που θα εκλεγεί μετά την τελική πρότασή του.Αν προτιμάμε, ας κάνουμε αυτή το σώμα συντακτικό.
• Ακόμα καλύτερα, να επανέλθουμε σε ένα βραχύ, ουσιαστικό Σύνταγμα στο πρότυπο αυτού των ΗΠΑ.
  Έτσι, δεν θα καλούμαστε κάθε λίγο να μαζέψουμε την περιπτωσιολογία που ενσωματώσαμε στις διάφορες αναθεωρήσεις, αν όχι και κατά την ίδια τη σύνταξη του συντάγματός μας.

Φοβάμαι ότι οι προτάσεις για εύκολη αναθεώρηση επιχειρούν να ενσωματώσουν, δηλαδή να θεσμοθετήσουν, την επί μακρόν επιδεικνυόμενη κοινοβουλευτική ελαφρότητα και ανευθυνότητα μέσα στο ίδιο το σύνταγμα. Απόδειξη η πολυετής αδυναμία αναθεώρησης άρθρων που κατά γενική ομολογία χρειάζεται να αλλάξουν. Ωστόσο, αυτό είναι πρόβλημα κοινοβουλευτικής ανωριμότητας, όχι των περιορισμών στην αλλαγή του συντάγματος!
Ούτε μπορούμε να εξαρτήσουμε το σύνταγμα από την πολυκομματικότητα ή όχι της βουλής, φαινομένου που μπορεί στο μέλλον να παρέλθει και η ευκολία αλλαγής να γυρίσει, ως μπούμεραγκ, εναντίον των πολιτών (αντί των εμπνευστών των εκάστοτε αλλαγών...)
Συμφωνώ ότι το άρθρο 110 είναι πρόβλημα. Αλλά θα ήθελα, πρωτίστως, να εξασφαλίζει δέσμευση συμφωνίας δύο κοινοβουλίων και γνώση του πολίτη, αντί για εν λευκώ εξουσιοδότηση του δεύτερου κοινοβουλίου.