Monday, November 9, 2015

Μια Φόρμουλα Δικαιοσύνης για τις Συντάξεις

Συνταξιοδοτικό: Πολιτικό ή Λογιστικό Θέμα;

Το Συνταξιοδοτικό είναι ένα από τα μείζονα θέματα της οικονομικής πολιτικής. Στα χρόνια της κρίσης, οι εισπράξεις κατέρρευσαν λόγω απώλειας θέσεων εργασίας και αδυναμίας πληρωμής εισφορών και τα προ πολλού χρεοκοπημένα Ασφαλιστικά Ταμεία βρέθηκαν σε πλήρη αδυναμία να επιτελέσουν το έργο για το οποίο δημιουργήθηκαν.
Παράλληλα, η διστακτικότητα των κυβερνήσεων να βάλουν εγκαίρως το μαχαίρι στο κόκκαλο αναστέλλοντας ή, έστω, περιορίζοντας τα ώριμα συνταξιοδοτικά δικαιώματα, επιδείνωσε σημαντικά την κατάσταση, αφού επέτρεψε τη μαζική μεταβολή πληθυσμού από συνεισφέροντες στο ασφαλιστικό εργαζόμενους σε συνταξιούχους καταναλωτές του.

Το Συνταξιοδοτικό χρεοκόπησε διότι:
  • Για δεκαετίες εξέδωσε και πλήρωσε συντάξεις και εφάπαξ χωρίς οποιαδήποτε σύνδεση των εισφορών του κάθε συνταξιούχου με το ύψος τους
  • Η σχέση εργαζομένων (που πληρώνουν τις εισφορές) προς ασφαλισμένους (που εισπράττουν τις συντάξεις) μειώνεται συνεχώς και πολύ, ως αποτέλεσμα της υπογεννητικότητας, της συνεχούς αύξησης του μέσου προσδόκιμου ζωής και της ανερχόμενης ανεργίας
  • Εν όψει της κατ' ανάγκην μεταρρύθμισης στην κρίση, τεράστιος αριθμός εργαζομένων «κλείδωσε» τα κεκτημένα του βγαίνοντας στη σύνταξη, αλλάζοντας απότομα τη σχέση εργαζομένων προς συνταξιούχους
  • Τα αποταμιευμένα ποσά των εισφορών ουδέποτε δημιούργησαν υπεραξίες υπέρ των συντάξεων
  • Ο καθορισμός του ύψους της σύνταξης συνδεόταν μόνο με τις (υψηλές) απολαβές της τελευταίας 3ετίας ή 5ετίας προ της συνταξιοδότησης
  • Επέτρεψε την επιτάχυνση εξόδου στη σύνταξη με την αναγνώριση ως συντάξιμων ετών υπηρεσίας όπως η στρατιωτική κτλ., πληρώνοντας συντάξεις για περισσότερα χρόνια
  • Ακόμα και οι εργαζόμενοι που πλήρωσαν πλήρεις εισφορές, συχνότατα εισέπραξαν, ως συνταξιούχοι, πολύ περισσότερα από την απόδοση των εισφορών τους
  • Ανακεφαλαιώνοντας, το Συνταξιοδοτικό ουδέποτε σχεδιάστηκε για να είναι είτε βιώσιμο, είτε, έστω, δίκαιο μεταξύ των ασφαλισμένων
Ένα μόνο στοιχείο υπέρ της βιωσιμότητάς του είχε το ασφαλιστικό για χρόνια: έδινε κίνητρο στους εργαζόμενους να εξαντλούν τα 35 χρόνια υπηρεσίας με την «50ετία συντάξιμων ετών», ενισχύοντας ασύμμετρα την απόδοση των τελευταίων συντάξιμων ετών. Κατ' αυτό, τα βήματα ήταν:
  1. Υπολογισμός της Μέγιστης Σύνταξης του εργαζομένου με θεμελιωμένο δικαίωμα συνταξιοδότησης (γύρω στο 80% του τελευταίου μισθού, για «πλήρη» σύνταξη)
  2. Καθορισμός του ποσοστού αυτής που αναλογεί στον συνταξιούχο, υπολογίζοντας τα «Συντάξιμα Έτη» με μέγιστο τα 50. Η αντιστοιχία συντάξιμων με πραγματικά έτη ήταν: 1:1 για τα πρώτα 25, 2:1 για τα επόμενα 5 (26ο-30ό) και 3:1 για τα επόμενα 5 (31ο-35ο). Δηλαδή, πραγματική υπηρεσία 23 ετών έδινε 23 συντάξιμα, 28 ετών έδινε 25 + 2*(28-25) = 31 συντάξιμα, 32 ετών έδινε 25 + 2*5 + 3*(32-30) = 41 συντάξιμα και 35 ετών έδινε 25 + 2*5 + 3*5 = 50 συντάξιμα χρόνια
  3. Υπολογισμός με τον τύπο Σύνταξη = Μέγιστη Σύνταξη * Συντάξιμα Έτη / 50
Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι τα ποσά που εισπράττονται ως συντάξεις δεν έχουν οποιαδήποτε σχέση με τα αποθεματικά των Ταμείων, τις αποδόσεις τους ή τις κρατήσεις που έγιναν ως εισφορές. Υπάρχει, διαχρονικά, ένας πανάκριβος μηχανισμός είσπραξης (Ασφαλιστικά Ταμεία), ένας μηχανισμός διανομής υπέρ των κομματικών πελατών (η μαρμίτα του πολιτικού υπολογισμού των συντάξεων) και ο μηχανισμός κάλυψης της διαφοράς εις υγείαν των κορόιδων που πληρώνουν φόρους (άγρια φορολογία υπέρ φοροφαγάδων και δανεισμός ~€200δις στη μεταπολίτευση μόνο για τις συντάξεις), αφού το σύστημα δεν ήταν βιώσιμο δεκαετίες τώρα.

Το Συνταξιοδοτικό αντιμετωπίστηκε πάντα ως αμιγώς πολιτικό θέμα. Ως τέτοιο χρεοκόπησε αφήνοντας πίσω του τεράστια χρέη, λίγους προνομιούχους, πολλούς αδικημένους και τον απαξιωμένο μηχανισμό πλήθους πελατειακών Ταμείων να θυμίζουν πού πήγαν τα λεφτά.

Ακόμα και τώρα, που η «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος» είναι στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, η τράπουλα ξαναμοιράζεται υποχρεωτικά από την αρχή και δεν γλυτώνουμε τη ριζική αναδιάρθρωση με τίποτα, το κυρίαρχο πρόβλημα δεν αλλάζει: οι κυβερνητικές επιλογές είναι το Συνταξιοδοτικό να αντιμετωπίζεται ως αμιγώς πολιτικό θέμα και η δίκαιη κατανομή των λίγων πόρων που το στηρίζουν είναι εκτός συζήτησης.

Σε μια λογιστική προσέγγιση, το καλύτερο θα ήταν, βέβαια, να εισπράττει ο κάθε ασφαλισμένος το προϊόν των εισφορών του και όσα αυτές απέδωσαν αποταμιευόμενες στον Ατομικό του Συνταξιοδοτικό Λογαριασμό (ΑΣΛ). Αυτό παραμένει το επιδιωκόμενο. Το μόνο που χρειάζεται είναι η πολιτική απόφαση να ξεκινήσει, κάποτε, κάθε εργαζόμενος να γνωρίζει τι συνεισφέρει για τη μαύρη τρύπα του Συνταξιοδοτικού (με τελικό στόχο το μηδενισμό του) και τι εισφέρει για τον εαυτό του, που, ως συνταξιούχος, θα δικαιούται στο ακέραιο (σε ένα τέτοιο σύστημα, οι πρόωρες συντάξεις λόγω αναπηρίας, βαρέων και ανθυγιεινών —που χρειάζονται επίσης εκσυγχρονισμό και εξορθολογισμό— κτλ. θα καλύπτονται από τον προϋπολογισμό του κοινωνικού κράτους με τη συμμετοχή όλων των φορολογούμενων και όχι μόνο των εργαζομένων).

Καθ' οδόν προς τον ΑΣΛ, ένα ενδιάμεσο μέτρο είναι η εφαρμογή της πρότασης του Στέφανου Μάνου, η οποία τελευταία χαίρει ευρύτερης αποδοχής: κατάργηση Ταμείων και εισφορών, ίδια Βασική Εθνική Σύνταξη (ΒΕΣ) για όλους από τον προϋπολογισμό κατά την Προβλεπόμενη Ηλικία Συνταξιοδότησης (ΠΗΣ) και επικουρική, όπως ελεύθερα επιλέγει ο εργαζόμενος.
Δυστυχώς, η πρόταση δεν προβλέπει τι να γίνει μεταβατικά με τις ήδη εισπραχθείσες εισφορές, που αντί να αυγαταίνουν, απαξιώνονται από τη «διαχείριση» των Ασφαλιστικών Ταμείων, ούτε τι να γίνει με τις υφιστάμενες συντάξεις. Αυτά είναι τα σημεία που συμπληρώνει η παρούσα πρόταση.

Πρόταση Υπολογισμού Σύνταξης

Τι να γίνει, λοιπόν; Πώς να ικανοποιηθούν ταυτόχρονα οι καλομαθημένοι προνομιούχοι με τις χαμηλές εισφορές και τις υψηλές συντάξεις, οι υπερήλικες συνταξιούχοι που υπέστησαν τις απανωτές μειώσεις, οι εργαζόμενοι που πληρώνουν εισφορές χωρίς προοπτική να πάρουν σύνταξη και οι συνταξιούχοι που πλήρωναν σοβαρές κρατήσεις για 35 χρόνια και λαμβάνουν ψίχουλα σε σχέση με νεώτερούς τους ή τους συνταξιούχους των ευγενών Ταμείων;
Μαγικά με τους αριθμούς δεν υπάρχουν. Προφανώς ούτε καν τα δίκαια αιτήματα είναι δυνατό να ικανοποιηθούν. Σύμφωνα με το σύστημα, όσοι ήταν συνταξιούχοι τις καλές μέρες, πήραν τα καλά λεφτά. Τώρα που οι μέρες είναι δύσκολες, τα χρήματα λίγα και οι συντάξεις αλλάζουν συνεχώς, αυτό που μπορεί να γίνει, για πρώτη φορά, είναι η δίκαιη κατανομή των συνταξιοδοτικών πόρων.
Η παρούσα πρόταση έχει τις παρακάτω σημαντικές ιδιότητες:
  1. Δεν ασχολείται με την εξεύρεση των πόρων ή την εξυγίανση του Ασφαλιστικού, αλλά με την δίκαιη κατανομή των πόρων που ήδη διατίθενται στους συνταξιούχους με εξόφθαλμα άδικο τρόπο
  2. Συνδυάζει τις δεσμεύσεις του παρελθόντος με τους περιορισμούς του παρόντος και τις επιδιώξεις του μέλλοντος.
    Μπορεί στο μέλλον να προβλέπεται μόνο ΑΣΛ ή συνδυασμός ΑΣΛ με ΒΕΣ, όπως θα ήθελα προσωπικά. Η φόρμουλα επιτρέπει τη δίκαιη μετάβαση σε όποιο προορισμό επιλεγεί, σε όσο χρόνο χρειαστεί.
  3. Προβλέπει τον δίκαιο, χωρίς διακρίσεις, επανυπολογισμό όλων των συντάξεων, τρεχουσών και μελλοντικών, από μηδενική βάση, με τα δεδομένα κάθε έτους, καταργώντας τις υφιστάμενες αδικίες.
  4. Υλοποιείται με μια απλή, διαφανή φόρμουλα με απολύτως συγκεκριμένες παραμέτρους για κάθε τωρινό και μελλοντικό ασφαλισμένο.
  5. Συνδέει, επιτέλους, το ύψος των εισφορών των ασφαλισμένων με το ύψος της σύνταξης.
    Εν μέσω χρεοκοπίας και βάσει του ως τώρα συστήματος, δυστυχώς είναι αδύνατο οι συνταξιούχοι με υψηλές εισφορές να τις πάρουν πίσω. Αυτό που είναι δυνατό και η φόρμουλα πετυχαίνει είναι όλοι οι συνταξιούχοι να πάρουν πίσω τις εισφορές τους εξ ίσου μεταξύ τους. Έτσι εξισώνεται (σε κάποιο βαθμό και αναδρομικά) και η αξία των εισφορών όλων των εργαζόμενων, και καταργείται η διάκριση των ασφαλιστικών Ταμείων σε ευγενή (πχ., γενναία επιχορηγούμενα από τον Προϋπολογισμό και Τέλη Υπέρ Τρίτων) και στα άλλα. Στον υπολογισμό αυτής της αναλογίας δεν συμμετέχουν οι εισφορές των εργοδοτών ούτε τα έσοδα από τέλη υπέρ τρίτων, καθώς αυτά υπήρξαν παραδοσιακά παράγοντες ανισότητας.
  6. Συνυπολογίζει στο ύψος της σύνταξης την προσδοκώμενη διάρκεια λήψης της.
    Ακόμα και για ίδιες εισφορές, δεν γίνεται ο εργαζόμενος που συνταξιοδοτείται, πχ., στα 55 να παίρνει την ίδια σύνταξη με αυτόν που συνταξιοδοτείται στα 67, δηλαδή ο πρώτος να εισπράττει επί 25 χρόνια και ο δεύτερος επί 13.
  7. Αποσυνδέει τα χρόνια εργασίας από τον υπολογισμό της σύνταξης.
    Το οικονομικό αποτέλεσμα των διάρκειας εργασίας είναι ενσωματωμένο στις συνταξιοδοτικές εισφορές του ασφαλισμένου και η διάρκεια λήψης της σύνταξης λαμβάνεται υπόψιν αυτοτελώς.
  8. Αποσυνδέει την Προβλεπόμενη Ηλικία Συνταξιοδότησης (ΠΗΣ) από τον υπολογισμό της σύνταξης.
    Η ΠΗΣ δεν έχει σημασία, μόνο η στατιστικά Προβλεπόμενη Διάρκεια Λήψης Σύνταξης (ΠΔΛΣ=ΠΖ-ΗΣ).
  9. Επιτρέπει την παρέμβαση στο μείγμα πολιτικού και λογιστικού υπολογισμού με προκαθορισμένο τρόπο, χωρίς διακρίσεις.
    Η κυβέρνηση ορίζει το ύψος της συνταξιοδοτικής δαπάνης του προϋπολογισμού, αλλά δεν μπορεί να εισαγάγει σημαντικές αδικίες ή αυθαιρεσία στη διαδικασία: τα ποσά μοιράζονται ή αναλογικά (μέσω της ασφαλιστικής συνεισφοράς του προϋπολογισμού) ή κατά κεφαλή (μέσω της ΒΕΣ).
  10. Το ύψος της σύνταξης επανυπολογίζεται κάθε χρόνο.
    Έτσι, προσαρμόζεται ομαλά στα μεταβλητά λογιστικά και πολιτικά δεδομένα (πλήθος συνταξιούχων, συνταξιοδοτικές εισφορές, συνεισφορά του προϋπολογισμού κτλ.) και στην πολιτική της κυβέρνησης.
Η ιδέα είναι απλή: Με σταθερό, αδιαπραγμάτευτο αίτημα την παύση λήψης απολαβών από χρήματα που δεν υπάρχουν και το μηδενισμό των ενισχύσεων των Ταμείων (από δάνεια, τον Προϋπολογισμό, τα Τέλη Υπέρ Τρίτων κτλ.) και κάθε άλλης στρέβλωσης, κατανέμονται δίκαια οι υφιστάμενοι πόροι μέχρι να γίνει η (όποια) εξυγίανση. Την ετήσια σύνταξη κάθε συνταξιούχου θα αθροίζουν τρία επιμέρους ποσά:
Σύνταξη=ΑΑΣΛ+ΒΕΣ+ΣαΕ
  • Οι Αναλήψεις από τον Ατομικό του Συνταξιοδοτικό Λογαριασμό (ΑΑΣΛ) που θα επιλέξει (όταν καθιερωθεί)
    Ο ΑΣΛ είναι παρόμοιος σε λειτουργία με τα συνταξιοδοτικά προγράμματα που προσφέρουν οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες. Κατά τη λήξη του προγράμματος ο συνταξιούχος αναλαμβάνει ένα μέρος του ποσού που έχει συγκεντρωθεί ως «εφ' άπαξ» και από το υπόλοιπο παίρνει σύνταξη ύψους που εξαρτάται και από τα χρόνια που αναμένεται στατιστικά να ζήσει.
    Η καθιέρωση ΑΣΛ θα αυξήσει τις συντάξεις. Επειδή τα χρήματα που θα διοχετευτούν στους ΑΣΛ θα αφαιρεθούν από τις ασφαλιστικές εισφορές στα Ασφαλιστικά Ταμεία, θα ωφελούνται αυτοί που θα εισφέρουν στον ΑΣΛ τους (το προϊόν των οποίων θα απολαμβάνουν στο σύνολό του), αντί για τα Ταμεία (τα οποία με αυτά καλύπτουν επίσης τα λειτουργικά τους κόστη, τα χρέη τους και τους σημερινούς συνταξιούχους). 
  • Η Βασική Εθνική Σύνταξη (ΒΕΣ, όταν καθιερωθεί)
    Η ΒΕΣ είναι κοινωνική παροχή αναδιανεμητικού χαρακτήρα, ύψους που αναμένεται στην περιοχή των 250€/μήνα. Τα χρηματικά ποσά του προϋπολογισμού που θα διοχετευθούν στην παροχή ΒΕΣ θα προέρχονται από τη Συνταξιοδοτική Κάλυψη Ελλειμμάτων από τον Προϋπολογισμό (ΚΣΕΠ) και, μάλλον, από εξορθολογιστική συγχώνευση με άλλους κοινωνικούς πόρους και επιδόματα. Η καθιέρωση ΒΕΣ θα αυξήσει τις συντάξεις για αυτούς που έχουν πληρώσει λιγότερες (ή και καθόλου) συνταξιοδοτικές εισφορές σε βάρος αυτών που έχουν πληρώσει υψηλότερες εισφορές. Ωστόσο, θα υπάρξει όφελος για όλους όταν λόγω ΒΕΣ και ΑΣΛ καταργηθούν τα Ταμεία και εξοικονομηθούν τα τεράστια λειτουργικά τους κόστη.
  • Η Σύνταξη από Εισφορές (ΣαΕ)
    Όλες οι σημερινές συντάξεις είναι αυτού του τύπου. Μόνο που προέρχονται από μεμονωμένα Ταμεία, υπολογίζονται με τις άδικες και ανορθολογικές μεθόδους που περιγράφονται παραπάνω και, πρακτικά, πληρώνονται με δανεικά.
    Η παρούσα πρόταση είναι ριζοσπαστική διότι καταργεί τις ανισότητες μεταξύ των Ταμείων. Υπολογίζει τη ΣαΕ κάθε συνταξιούχου ως το ποσοστό της ετήσιας συνολικής Συνταξιοδοτικής Δαπάνης όλων¹ των Ασφαλιστικών Ταμείων (ανάλωση αποθεματικών, εισφορές εργαζομένων, εισφορές εργοδοτών, ενισχύσεις από τον προϋπολογισμό, Τέλη Υπέρ Τρίτων κτλ.) που του αναλογεί βάσει των εισφορών του. Έτσι, η ΣαΕ ισούται με το συνολικό ύψος των εισφορών του ανά έτος της στατιστικά Προβλεπόμενης Διάρκειας Λήψης Σύνταξης (ΠΔΛΣ) διά του συνόλου των αντίστοιχων εισφορών όλων των συνταξιούχων σύμφωνα με τη φόρμουλα (ευχαριστώ τον Χρήστο Γεωργιάδη για τη συνεισφορά του στη διαμόρφωσή της):
    $${ΣαΕ}={{{\bf ΑΣΕ}\over {\bf ΠΔΛΣ}} \over {\sum^Σ {{\bf ΑΣΕ}\over {\bf ΠΔΛΣ}}}}  \sum^Τ ΣΔΑΤ$$
Ανάλυση ακρωνύμων (με έντονη γραφή οι παράμετροι που εξαρτώνται από τον εργαζόμενο):
  • ΑΣΕ: Ατομικές Συνταξιοδοτικές Εισφορές του ελεύθερου επαγγελματία ή του εργαζόμενου και του εργοδότη του (όχι από Τέλη Υπέρ Τρίτων ή οποιαδήποτε άλλη πηγή)
  • ΑΣΛ: Ατομικός Συνταξιοδοτικός Λογαριασμός
  • ΑΑΣΛ: Αναλήψεις από τον ΑΣΛ
  • ΒΕΣ: Βασική Εθνική Σύνταξη (σήμερα μόνο υπό συζήτηση, πολιτική παράμετρος, το ποσό που πληρώνεται σε όλους ανεξαιρέτως τους συνταξιούχους από τον Προϋπολογισμό)
  • ΗΣ: Ηλικία Συνταξιοδότησης (η ηλικία κατά την οποία ο πολίτης βγήκε στη σύνταξη)
  • ΠΔΛΣ: στατιστικά Προβλεπόμενη Διάρκεια Λήψης Σύνταξης, ΠΔΛΣ=ΠΖ-ΗΣ
  • ΠΖ: Προσδόκιμο Ζωής (σήμερα ~80, χρησιμοποιείται ο στατιστικός δείκτης που είναι ανεξάρτητος από ηλικία)
  • ΠΗΣ: Προβλεπόμενη Ηλικία Συνταξιοδότησης (σήμερα 67, πολιτική παράμετρος)
  • Σ: πλήθος Συνταξιούχων 
  • ΣαΕ: Σύνταξη από Εισφορές
  • ΣΔΑΤ: Συνταξιοδοτική Δαπάνη Ασφαλιστικού Ταμείου (τα χρήματα που εκάστοτε διαθέτουν τα Ταμεία για πληρωμή συντάξεων. Κανονικά θα προέρχονταν από ανάλωση του επενδεδυμένου αποθεματικού, στην πράξη προέρχονται από πηγές όπως οι τρέχουσες εισπράξεις εισφορών, τα Τέλη Υπέρ Τρίτων, τη ΚΣΕΠ κτλ.)
  • ΚΣΕΠ: Κάλυψη Συνταξιοδοτικών Ελλειμμάτων από τον Προϋπολογισμό (πολιτική παράμετρος, τα χρήματα που διατίθενται για την κάλυψη των ελλειμμάτων των Ταμείων ή/και την πληρωμή ΒΕΣ)
  • Τ: πλήθος Ταμείων

Το Συνταξιοδοτικό ορίζεται από ένα μείγμα λογιστικών και πολιτικών παραμέτρων και κριτηρίων. Για δεκαετίες κυριάρχησε η πολιτική (δηλαδή... πελατειακή) προσέγγιση σε τέτοιο βαθμό ανορθολογισμού και αδικίας που τώρα, κατ' ανάγκη, υπό το βάρος των χρεών, χρειάζεται εντονότατη λογιστική εξισορρόπηση. 
Η δικαιοσύνη στην κατανομή των συνταξιοδοτικών πόρων είναι ανεξάρτητη και απλούστερη της εξυγίανσης όλου του Συνταξιοδοτικού. Είναι το λιγότερο που μπορούμε να απαιτούμε από μια κυβέρνηση. Είναι ένα μέτρο «οριζόντια» λαϊκό και μια ευκαιρία ανάκτησης μέρους της χαμένης αξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος. Μακάρι να αξιοποιηθεί!

_________________
1. Μπορούν να εξαιρεθούν Ασφαλιστικά Ταμεία που δεν έχουν λάβει ποτέ χρήματα ή άλλα περιουσιακά στοιχεία από τον Προϋπολογισμό, από Τέλη Υπέρ Τρίτων, από δάνεια που δεν εξυπηρέτησαν με ίδιες δυνάμεις κτλ.


Το παρόν άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στις 9/11/2015 στο ιστολόγιο «Επί Παντός» με τίτλο «Μια Φόρμουλα για τις Συντάξεις».